AUTOR: ADW. DOMINIK GAJDA

2 kwietnia 2022 roku mija 25 lat od uchwalenia przez Zgromadzenie Narodowe obecnie obowiązującej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa zasadnicza została następnie zatwierdzona w referendum przeprowadzonym dnia 25 maja 1997 roku (stosunkiem 53,45% za i 46,55% przeciw), zaś weszła w życie w dniu 17 października 1997 roku.

Polska ustawa zasadnicza stanowi nowoczesny wytwór zachodniej myśli konstytucyjnej, będąc aktem prawnym odpowiadającym na zmiany ustrojowe, które nastąpiły w naszym kraju po roku 1989. Co ciekawe, Konstytucja RP na tle ustaw zasadniczych pozostałych państw dawnego bloku wschodniego, jest jedną z najpóźniej uchwalonych. „Młodszą” ustawę zasadniczą posiadają jedynie Węgrzy, którzy przyjęli swoją nową konstytucję, zastępującą akt prawny z 1949 roku, dopiero w roku 2011.

Sprawa nowej konstytucji została podniesiona przez gremia polityczne niemal od razu po transformacji ustrojowej. Dlaczego zatem musiało upłynąć prawie aż 8 lat do momentu uchwalenia jej ostatecznego brzmienia? Oddajmy głos uczestnikom tamtych wydarzeń. Jak wspomina Aleksander Kwaśniewski, wówczas poseł na Sejm i członek Komisji Konstytucyjnej: „Wszystko rozpoczęło się w roku 1989 i od tego momentu w gruncie rzeczy za każdym razem są wysuwane bardzo twarde argumenty polityczne, które uniemożliwiają przyjęcie konstytucji (…)¹”. Co do przyjętego w ustawie zasadniczej modelu ustrojowego państwa, przewodniczący Komisji Konstytucyjnej poseł Marek Mazurkiewicz wskazywał natomiast, że konstytucja ma „charakter republikański, demokratyczny, przewiduje się w niej parlamentarno-gabinetowy system rządów”². Wypada przy tym zauważyć, że w warstwie aksjologicznej stanowi ona rezultat prób osiągnięcia niełatwego kompromisu pomiędzy wartościami liberalnymi a chrześcijańsko-demokratycznymi. Najwidoczniej wysiłki te zdaje się oddawać ostateczny kształt samej preambuły.

***

Jubileusz ćwierćwiecza stanowi znakomitą okazję do zastanowienia się nad tym, jaką funkcję – poza tą oczywistą, ustrojową – pełni Konstytucja RP w dzisiejszych realiach. Ostatnie lata przyniosły bowiem niespotykane wcześniej ożywienie społeczne związane z samym postrzeganiem konstytucji, w tym jej kluczowej roli w ochronie praw i wolności człowieka i obywatela, a także gwarancji zachowania zasady równoważenia się władz (check and balance) – pryncypiów tak docenionych w epoce, gdy wcale nie muszą one być oczywistością. Hasło „konstytucja” zagościło na koszulkach, torbach płóciennych, plakatach, a nawet pomnikach, stając się w pewnym stopniu elementem kultury popularnej, a niejednokrotnie także zarzewiem ostrej debaty politycznej. O ile przez pierwsze kilkanaście lat XXI wieku ustawa zasadnicza nie rozgrzewała większych społecznych emocji, o tyle od czasu stopniowego wprowadzania kolejnych kontrowersyjnych zmian prawa przez władzę polityczną, stała się ona swoistym orężem i sojusznikiem w walce o zachowanie zasady demokratycznego państwa prawnego z całym jej nader bogatym znaczeniem normatywnym.

Niespotykana dotąd aktywizacja obywatelska, szereg spontanicznych zgromadzeń, wieców, czy też realizowanych z ogólnokrajowym rozmachem akcji społecznych (jak chociażby „Tour de Konstytucja”) w niedający się przecenić sposób spopularyzowały wiedzę o założeniach konstytucji i jej naczelnych zasadach ustrojowych.

***

Jeśli upatrywać w trwającej obecnie trudnej sytuacji prawnoustrojowej jakichś elementów pozytywnych, czy optymistycznych, to można wyrażać nadzieję, że po czasach tych pozostanie w społeczeństwie zdecydowanie wyższy poziom świadomości prawnej, a także przekonanie, że nic – w tym demokratyczne państwo prawne – nie jest dane raz na zawsze.

I choć, jak mawiali już starożytni Rzymianie, „prawo jest bezsilne wobec przemocy”, to jednak nasz najwyższy akt prawny, którego jubileusz 25-lecia właśnie obchodzimy, z całą mocą wykroczył poza swoje sztywne i formalne łamy Dziennika Ustaw, stając się autentycznym symbolem dla tych wszystkich obywateli, którym drogie są takie wartości, jak wolność, praworządność, sprawiedliwość społeczna, poszanowanie godności każdej osoby ludzkiej, czy demokracja. I być może to właśnie stanowi największe osiągnięcie Konstytucji na miarę ostatniego ćwierćwiecza, czego zapewne nie wyobrażali sobie nawet jej twórcy u jej zarania.

POZNAJ AUTORA: ADW. DOMINIK GAJDA

Przypisy: