I. Przedmiot Opinii
Przedmiotem niniejszej Opinii jest projekt ustawy z dnia 11 stycznia 2024r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa numer projektu z wykazów UD6, udostępniony do opiniowania przez Rządowe Centrum Legislacji.
II. Ocena merytoryczna projektu
Projektowana ustawa odzwierciedla postulowany od wielu lat przez środowisko prawnicze, na kanwie orzecznictwa zarówno Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej niezbędny imperatyw usunięcia z polskiego systemu prawnego „grzechu pierworodnego” w ustroju sądownictwa tj. organu, który poprzez swoje wadliwe, niekonstytucyjne, powstanie i działalność w wymiarze sprawiedliwości doprowadził do powstania swoistej kategorii osób „nie-sędziów”, co ostatecznie w orzeczeniach Trybunałów doprowadziło skategoryzowania takich składów orzeczniczych jako „organów niebędących sądami”. Ten stan rzeczy, swoistego dualizmu prawnego oraz niepewności obywateli co do tego, czy osoba orzekająca w ich sprawach jest czy też nie jest sędzią, nie może się ostać w demokratycznym państwie prawnym a wszelkie próby naprawy należy ocenić ze wszech miar pozytywnie.
Niemniej projekt ustawy zaproponowany w brzmieniu jak w pkt. I w ocenie Stowarzyszenia może ulec poprawie i w tym zakresie zgłaszamy następujące uwagi i komentarze:
Nowy art. 11c ust. 1 projektowanej ustawy:
1. Projektowany artykuł wprowadza zamknięty katalog podmiotów, które uprawnione są do zgłaszania kandydatów na członka Rady. Wśród podmiotów o charakterze oczywistym tj. grup sędziów, wymienione są także samorządy prawnicze tj. Naczelna Rada Adwokacka i Krajowa Izba Radców Prawnych. Niewątpliwie powyższe samorządy, spośród wszystkich zawodów prawniczych, są w najwyższym stopniu zainteresowane prawidłowym funkcjonowaniem sądów, co nie zmienia faktu, iż rozważenia wymaga, czy wyłączenie innych zawodów, które mają bezpośrednią styczność z sądownictwem z tego katalogu, jak: Krajowa Rada Notarialna, Krajowa Rada Komornicza, Polska Izba Rzeczników Patentowych czy Krajowa Izba Doradców Patentowych znajduje uzasadnienie. Zwłaszcza, że np. Krajowa Rada Notarialna, pojawia się już wśród podmiotów, które mają wpływ na wybór członków Rady Społecznej przy KRS.
2. Jako niefortunne oceniamy także sformułowanie „grupa co najmniej 2000 obywateli, mających prawo wybierania do Sejmu”. Wydawałoby się, iż należy posługiwać się tutaj Konstytucyjnym i znajdującym zakorzenienie w wielu innych ustawach określeniem „posiadania czynnego prawa wyborczego”.
Nowy art. 11 c ust. 3 projektowanej ustawy:
1. Przepis ten wprowadza zasadę, w myśl której na członka KRS nie może kandydować sędzia (ani udzielać poparcia kandydaturze innego sędziego), który w okresie 3 lat przed dniem ogłoszenia wyborów do KRS sprawował funkcję w Ministerstwie Sprawiedliwości lub innej jednostce podporządkowanej Ministrowi, a także Kancelarii Prezydenta RP lub w urzędzie ministerstwa właściwego do spraw zagranicznych.
– w ocenie Stowarzyszenia z uwagi na czas trwania kadencji organów władzy wykonawczej należy zwiększyć tę liczbę do 5 lat (co de facto wyłączy osoby, które mogłyby sprawować takie funkcje w danej lub w poprzedniej kadencji organów władzy wykonawczej). Rozważenia wymaga, czy w ogóle nie należałoby wyłączyć możliwość kandydowania lub popierania kandydatur sędziom, którzy kiedykolwiek byli delegowani do pełnienia funkcji urzędniczych w organach władzy wykonawczej, co zabezpieczyłoby KRS przed jakimkolwiek zarzutem upolitycznienia lub możliwości wypływania choćby pośredniego na członków KRS przez polityka.
Nowy art. 11e ust. 1 projektowanej ustawy:
1. Przepis ten nie wprowadza terminu, w jakim Prezesi Sądów informują PKW o liczbie sędziów danego sądu, co może skutkować zakłóceniem przebiegu głosowania, Stowarzyszenie postuluje wprowadzenie 1 dniowego terminu, w którym Prezes Sądu jest zobowiązany przekazać dane o liczbie sędziów do PKW.
Nowy art. 22a projektowanej ustawy
1. Stowarzyszenie zauważa z dużą aprobatą, że Minister Sprawiedliwości dostrzegł konieczność zwiększenia partycypacji społecznej w decyzjach KRS i wprowadza ciało o charakterze doradczym składające się z zarówno z przedstawicieli samorządów tzw. zawodów prawniczych oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych.
2. Podobnie jak przy zgłaszaniu kandydatur na członków KRS, podobnie w tym punkcie zauważyć należy, iż nie wszystkie zawody prawnicze są reprezentowane np. komornicy, podczas gdy jest reprezentowana np. Krajowa Rada Notarialna choć pominięto ją przy zgłaszaniu kandydatów na członków KRS. Wobec tego, należy rozważyć, czy wybiórcze podejście jest niedopatrzeniem projektodawcy, czy też znajduje uzasadnienie merytoryczne, które powinno w takiej sytuacji znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu do projektu ustawy.
3. W zakresie organizacji pozarządowych Stowarzyszenie proponuje:
a. Art. 22a ust. 3 projektu zamienić na art. 22 ust. 3 pkt. 1 w brzmieniu projektowanym oraz dodać art. 22a ust. 3 pkt 2 w brzmieniu „2. Organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 22a ust. 2 pkt. 7 muszą w celach statutowych posiadać cele związane z praworządnością, ochroną praw człowieka i obywatela, oraz czynnie działać w okresie co najmniej 3 lat przed datą wskazania przez Prezydenta.”
4. W ocenie Stowarzyszenia w skład rady społecznej przy KRS winni wchodzić przedstawiciele tych organizacji, które po pierwsze działają przez dłuższy czas i nie są tworzone wyłącznie na potrzeby bycia wskazaną przez Prezydenta (a doświadczenie uczy, iż bywają podmioty, które są tworzone wyłącznie dla
osiągnięcia określonego i stricte politycznego celu), a po drugie zawężony powinien być katalog tych organizacji do tych, które rzeczywiście zainteresowane są przedmiotem działalności KRS i szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości, czyli organizacji pozarządowych, działających w obszarze praw człowieka lub wymiaru sprawiedliwości (vide też: uzasadnienie do projektu ustawy).
art. 4 projektowanej ustawy
1. Błędnie i w sposób niezrozumiały sformułowane jest brzmienie art. 4 projektowanej ustawy. Zgodnie z uzasadnieniem do tego projektowanego przepisu, projektodawca dąży do zapewnienia zgodności z prawem aktualnie prowadzonych postępowań w sprawie powołań sędziowskich, które zostały wszczęte przed Krajową Radą Sądownictwa, w skład której wchodzili członkowie Krajowej Rady Sądownictwa wybrani na podstawie uchylanego projektowaną ustawą art. 9a ust. 1 zmienianej ustawy w jej brzmieniu dotychczasowym. Z powyższego wynika zamiar projektodawcy przejęcia postępowań w toku, które zostały wszczęte przed Krajową Radą Sądownictwa w okresie do dnia zakończenia wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa w sposób i w trybie ukształtowanym przez projektowaną ustawę, w szczególności jej art. 1. Dlatego też przepis przejściowy, którym de facto jest art. 4 projektowanej ustawy winien być jak bardziej precyzyjny, aby wprost wyrazić intencję – słuszną zresztą – projektodawcy. Poza tym art. 4 jest napisany błędnie pod kątem techniki legislacyjnej, a to z uwagi na nieskładność jego brzmienia. Stąd proponowane jest następujące brzmienie art. 4:
„Art. 4 Postępowania w toku przed Krajową Radą Sądownictwa, w skład której wchodzili jej członkowie wybrani na podstawie art. 9a ust. 1 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym, rozpoznaje Rada wyłoniona w procedurze ukształtowanej niniejszą ustawą”
2. Co więcej, potrzebnym wydaje się wprowadzenie kolejnego przepisu przejściowego, zgodnie z którym, postępowania wszczęte do czasu wyłonienia składu Krajowej Rady Sądownictwa w procedurze ukształtowanej w myśl projektowanej ustawy nowelizującej zostają zawieszone do czasu rozpoczęcia działalności przez Krajową Radę Sądownictwa w myśl art. 3 ust. 3 projektowanej
ustawy nowelizującej. Oczywistym jest, że w tym zakresie powinno się uczynić zadość zasadzie dyskontynuacji prac dotychczas wadliwie ukształtowanej Krajowej Rady Sądownictwa, bowiem tylko w ten sposób zapewni się cele, o których mowa w uzasadnieniu tego przepisu w opiniowanym projekcie
Stowarzyszenie proponuje zatem dodanie przepisu oznaczonego jako art. 5, zaś dotychczasowe art. 5 i art. 6 projektowanej ustawy otrzymałyby numerację odpowiednio art. 6 i art. 7:
„Art. 5 Postępowania, o których mowa w przepisie poprzedzającym ulegają zawieszeniu do czasu rozpoczęcia działalności przez Radę wyłonioną w procedurze ukształtowanej niniejszą ustawą”.
III. Podsumowanie
Projekt jako całość oceniany jest pozytywnie, niemniej Stowarzyszenie wnosi pod rozwagę Pana Ministra dokonanie proponowanych zmian, które w ocenie Stowarzyszenia przyczynią się do pełniejszej realizacji celów projektu lub mają na celu wyeliminowanie pewnych błędów legislacyjnych lub zapisów, które są w ocenie Stowarzyszenia nietrafione lub nie dość gwarantujące apolityczność członków Rady.
Opinię przygotowali:
1. Adwokat Ewa Marcjoniak
2. Adwokat Kinga Siadlak
3. Adwokat dr Kacper Rożek
4. Adwokat Aleksandra Nizielska
5. Adwokat Zbigniew Bakalarczyk