Niekiedy wśród praktyków pojawiają się wątpliwości co do charakteru prawnego pełnomocnictwa procesowego uregulowanego w k.p.c. i tego, w jakiej relacji przepisy k.p.c. dotyczące pełnomocnictwa procesowego pozostają do norm prawa cywilnego materialnego. Chodzi zwłaszcza o to, w jakim zakresie przepisy k.c. odnoszące się do wad oświadczeń woli, czy pełnomocnictwa mogą być stosowane do oceny skuteczności udzielenia pełnomocnictwa procesowego.
Od rozstrzygnięcia powyższych problemów zależy chociażby to, czy osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi będzie mogła udzielić pełnomocnictwa procesowego, nawet gdyby pozostawała w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji. Złożenie oświadczenia materialnoprawnego przez osobę w takim stanie pociągałoby za sobą bezwzględną nieważność takiego oświadczenia zgodnie z art. 82 k.c. Czy zatem, gdyby taka osoba ustanowiła pełnomocnika procesowego, byłby on wadliwie umocowany, a podejmowane przez niego czynności procesowe bezskuteczne? Opowiedzenie się za takim rozwiązaniem skutkowałoby nieważnością postępowania. Przedstawione poniżej i poukładane tematycznie tezy z orzecznictwa pomogą odpowiedzieć na te pytania.
PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE A PEŁNOMOCNICTWO MATERIALNOPRAWNE
Zasadnicza różnica konstrukcyjna między obydwoma pełnomocnictwami tkwi […] w tym, że pełnomocnictwo procesowe jest stosunkiem wielostronnym, rozpiętym miedzy mocodawcą i jego pełnomocnikiem, z jednej strony, a sądem oraz przeciwnikiem (jego pełnomocnikiem) i innymi osobami uczestniczącymi w sprawie – z drugiej. […]
Pełnomocnictwo procesowe jako akt prawa publicznego, [jest] jednostronną czynnością procesową, tworzącą stosunek między mocodawcą, pełnomocnikiem i innymi uczestnikami oraz sądem jako organem władzy publicznej, upoważniającą pełnomocnika do podejmowania – w określonym zakresie – czynności procesowych w imieniu mocodawcy, z bezpośrednimi dla niego skutkami.
(III UZP 3/11 – Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2012 r., LEX nr 1212846)
STOSOWANIE PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO MATERIALNEGO DO OCENY PEŁNOMOCNICTWA PROCESOWEGO
Przepisów art. 79 i 80 k.c. nie stosuje się do pełnomocnictwa procesowego, ponieważ sposób udzielenia pisemnego pełnomocnictwa procesowego reguluje w sposób szczególny art. 90 k.p.c.
(I CR 631/67 – Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1968 r., LEX nr 716)
Pełnomocnictwo procesowe jest w sposób kompleksowy normowane przepisami prawa publicznego (prawa cywilnego procesowego), a przepisy prawa prywatnego (prawa cywilnego materialnego) mają do niego zastosowanie pomocnicze tylko w takim zakresie, w jakim pozwalają na to przepisy prawa procesowego (zob. art. 92 k.p.c.).
[…] Twierdzenie o kompleksowości i autonomiczności regulacji pełnomocnictwa procesowego jako czynności procesowej wynika z tezy, że prawo procesowe cywilne zazwyczaj w sposób samodzielny i wyczerpujący normuje przesłanki skuteczności czynności podejmowanych w jego ramach i – co do zasady – nie jest dopuszczalne posiłkowanie się przepisami prawa cywilnego materialnego.
(III CZP 102/14 – Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2015 r., LEX nr 1652672)
Zakres pełnomocnictwa ocenia się według jego treści (art. 91 i 92 k.p.c. w związku z art. 65 k.c.). Ocena zakresu, czasu trwania i skutków umocowania następuje według treści pełnomocnictwa, a więc przy zastosowaniu dyrektyw językowo – logicznych oraz przepisów prawa cywilnego, w tym w szczególności zasad dotyczących wykładni oświadczeń woli.
(II UK 689/16 – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2018 r., LEX nr 2490061)
UDZIELENIE PEŁNOMOCNICTWA PROCESOWEGO PRZEZ OSOBĘ DOTKNIĘTĄ ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI
Ubezwłasnowolniony może zaskarżyć postanowienie o ubezwłasnowolnieniu niezależnie od rodzaju zaburzeń psychicznych i od stopnia zdolności kierowania swym postępowaniem, to tym samym może on skutecznie upoważnić do zaskarżenia inną osobę, udzielając jej stosownego pełnomocnictwa procesowego w sposób przewidziany w przepisach kodeksu postępowania cywilnego.
(I CR 631/67 – Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1968 r., LEX nr 716)
Skuteczność czynności podejmowanej w ramach postępowania procesowego, a więc także udzielenia pełnomocnictwa procesowego, jest uzależniona od dysponowania przez stronę (innego uczestnika postępowania) zdolnością sądową oraz zdolnością procesową (art. 64 i 65 k.p.c.), przy czym od półwiecza w orzecznictwie i piśmiennictwie ugruntowany jest pogląd, że zdolność procesową ma także osoba, która jest dotknięta zaburzeniami psychicznymi, nawet w stopniu wyłączającym trwale świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jeżeli osiągnęła pełnoletność i nie została ubezwłasnowolniona. Jej zdolność procesowa wypływa wprost z pełni zdolności do czynności prawnych (art. 65 § 1 k.p.c. w związku z art. 11 i 12 k.c.).
(III CZP 102/14 – Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2015 r., LEX nr 1652672)
ZDOLNOŚĆ PROCESOWA A ZDOLNOŚĆ POSTULACYJNA
Według art. 65 § 1 k.p.c. zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. W myśl zaś art. 11, 12 i 15 k.c. pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie, jeżeli nie zostały ubezwłasnowolnione. Osoby takie mają zatem zdolność procesową bez względu na ich stan zdrowia psychicznego i stan ich świadomości.
(II CKN 485/98 – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1999 r., LEX nr 1216180)
Zaburzenia psychiczne mogą natomiast ograniczać lub wyłączać tzw. zdolność postulacyjną, nienormowaną wprost w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, przez którą należy rozumieć kwalifikacje strony do samodzielnego działania w postępowaniu i osobistego podejmowania czynności procesowych. W orzecznictwie przyjmuje się, że brak zdolności postulacyjnej wywołanej zaburzeniami psychicznymi zasadniczo nie powoduje nieskuteczności lub nieważności czynności. W razie wykrycia braku tej zdolności, sąd powinien jednak podjąć wszelkie kroki zmierzające do ustanowienia przez stronę pełnomocnika procesowego (art. 5 i 212 k.p.c.), a w skrajnych wypadkach zawiadomić prokuratora o celowości wstąpienia do sprawy lub złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie.
(III CZP 102/14 – Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2015 r., LEX nr 1652672)
Jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że strona w procesie – ze względu na jej stan psychiczny – znajduje się w stanie trwale wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, a stan ten zagraża jej interesom, powinien uznać udział prokuratora w sprawie za potrzebny i zawiadomić go o tym (art. 92 k.p.c.). W razie wystąpienia przez prokuratora z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie tej strony, sąd zawiesza postępowanie w procesie (art. 191 pkt 1 k.p.c.).
(I CO 25/60 – Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia1960 r. – zasada prawna, LEX nr 115321)
Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1960 r. – głosząca, że osoba pełnoletnia nie ubezwłasnowolniona ma pełną zdolność procesową, choćby nawet była chora psychicznie (I CO 25/60 – OSN z 1961 r. z. II, poz. 32) – zachowała aktualność pod rządem obowiązującego obecnie kodeksu postępowania cywilnego.
(I CZ 84/70 – Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1970 r., LEX nr 1180)
ADWOKAT MICHAŁ RZĄDKOWSKI
🦜 w Stowarzyszeniu Adwokackim „Defensor Iuris” #DI od czerwca 2020 r.,
🔸 jest adwokatem z Izby Adwokackiej we Wrocławiu, gdzie od sierpnia 2018 r. wykonuje zawód w ramach kancelarii indywidualnej,
🔸 absolwent Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego; ukończył także Szkołę Prawa Amerykańskiego organizowaną wspólnie przez Uniwersytet Wrocławski oraz Chicago-Kent College of Law; uzyskał również tytuł LL.M. (Master of Laws) in US, International and Transnational Law na Chicago-Kent College of Law, gdzie w ramach studiów podyplomowych realizował przedmioty związane z międzynarodowym arbitrażem handlowym, amerykańskim prawem kontraktów oraz prawem spółek;
🔸 w czerwcu 2018 r. ukończył studia doktoranckie w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, natomiast w kwietniu 2019 r. otworzył przewód doktorski; obecnie przygotowuje rozprawę doktorską na temat zakresu podmiotowego zapisu na sąd polubowny;
🔸 uczestniczył w szeregu kursów i szkoleń, zarówno w Polsce, jak i zagranicą m.in. na King’s College London oraz na Uniwersytecie w Zurych
🔸 w swojej praktyce zawodowej skupia się na prawie administracyjnym, prawie cywilnym z uwzględnieniem spraw gospodarczych oraz świadczy kompleksową obsługę prawną na rzecz przedsiębiorców,
🔸 autor publikacji z zakresu tematyki ADR, prawa cywilnego oraz ochrony praw konsumentów;
🔸 prywatnie pasjonat historii sztuki oraz literatury faktu.
🦜 zobacz jego przykładową aktywność w #DI: adwokat Michał Rządkowski